De scherven van een leven

Deel Facebook Twitter

In het muziekstuk The Sinking of the Titanic (1972) stelt de Britse componist Gavin Bryers een auditieve reconstructie voor van het zinkende luxeschip, weliswaar enkele minuten nadat de tragische ramp zich heeft voltrokken. Geïnspireerd door het idee van een eeuwig uitdijende akoestische resonantie, redeneerde Bryars dat de geluiden van het gezonken schip nog lange tijd door het Atlantische oceaanwater moeten hebben weergalmd – minuten, dagen, zelfs jaren lang – onwaarneembaar voor het menselijke oor, doch onmiskenbaar echo’s van het reeds voltooide noodlot.

In de roman De kroon met twee pieken (2024) laat Guido van Heulendonk – nom d’artiste van Guido Beelaert (1951) – op een gelijkaardige manier het noodlot weerklinken. In zijn jongste literaire werk – dat overigens niet enkel genomineerd werd voor de Boekenbon literatuurprijs 2024, maar ook voor De Boon 2025 en de Libris literatuurprijs 2025 – laat van Heulendonk geen bombastische paukenslagen en cimbalen klinken, maar neem je slechts subtiele, fragmentarische echo’s waar.

Aan de hand van die caleidoscopische weerklanken legt Van Heulendonk gaandeweg de levenspuzzel van het hoofdpersonage Werner Vrysoone, de Vlaamse ambtenaar waarvan de paradoxale combinatie van existentiële ennui en persoonlijke tragiek de biografische rode draad vormt. Alleen is het in De kroon met twee pieken niet het mythische strijkkwartet van de Titanic  dat ons mee de diepte in begeleidt, maar de nostalgische gitaarakkoorden uit het album Albatross (1969) van Fleetwood Mac, Werners lievelingsband, die de compagnon de route vormt gedurende Werners noodlottige levensloop.

Van dat leven nemen we kennis door een aaneenschakeling van niet-chronologisch geordende nieuwsberichten, dagboeknotities, brieven, schoolopdrachten, mijmeringen en herinneringen. In plaats van te worden opgezogen in een allesomvattend narratief, krijgt de lezer een spoor van biografische kruimels voorgeschoteld, een soort gefabriceerd mini-archief, waarin Werners diepe overpeinzingen pijlsnel worden afgewisseld met gortdroge nieuwsreportages, bijbelverzen tot zelfs toekomstige nostalgisch-filosofische reflecties van een berg aan toe.

Die echo’s van Werners leven kabbelen in verschillende vormen en timbres schijnbaar richtingloos voort. Desondanks weten zij het reeds voltrokken fatum pijnlijk en stelselmatig te ontluiken. ‘De trommelslag van wat was. Waar de dingen verdwijnen, blijft enkel het woord over. Tot ook dat verbleekt, echo wordt, wegrimpelt naar de rand van de wereld en uitsterft.’ De kroon met twee pieken wordt zo een boek waarin de vorm de existentiële kracht van het verhaal dicteert.

Dat verhaal blijkt er overigens vooral een te zijn van familiale tragedie, existentiële eenzaamheid en oude spoken die de brave Werner maar blijven kwellen. Een van die spoken is Conny Bruynzele, de wijlen echtgenote van Werner die tijdens een bergwandeling in Amerika dodelijk ten val komt en Werner achterlaat met twee dochters: Paulien en Hedda. Hoewel die laatste geen biologische nakomeling is van Werner, houdt hij van haar als een van zijn eigen dochter – dat Hedda’s biologische vader een stinkend rijke smeerlap is die weigert naar haar om te kijken, blijkt voor zowel Werner als Hedda een zoveelste existentiële frustratie, die doorheen beide levens een diepe kras zal trekken. Voor Werner zal dit het beginpunt zijn van de tastbare spanning tussen zijn hartgrondige onzekerheid enerzijds en zijn diepgewortelde liefde voor zijn kinderen en wijlen echtgenote anderzijds. Een spanning die zal leiden tot zowel gelukzalige pieken als tragische dalen.

Quo vadis, Werner?

Begeleid door de gitaarsolo’s van zijn absolute held Peter Green van Fleetwood Mac – onder meer van het iets ruigere liedje The Green Manalishi (With the two Prong Crown) (1970), oftewel ‘de kroon met twee pieken’ – zien we Werner door het leven slenteren. Zijn worsteling met depressie, teleurstelling en die maar al te Vlaamse emotionele opgekroptheid ontvouwt zich  al snel tot een waar existentieel trek-en-duw-spel. Periodes van persoonlijke crises en zelfhaat worden afgewisseld met mooie doch zeldzame momenten van innerlijke kalmte, sereniteit en helderheid:

En slechts heel af en toe, net voor hij insliep bijvoorbeeld, in die schemerzone van tanend bewustzijn, vond hij zichzelf ook een goed mens. Een mens die begreep, vergaf en erbarmen toonde. Vrij was van benepenheid en rancune. Een mens, kortom, zoals mensen bedoeld waren.

De motor achter die existentiële slinger wordt misschien nog wel het meest van al gevoed door zijn twee dochters, die zelf met hun eigen spoken worstelen. Gekweld door de nadrukkelijke afwezigheid van haar ‘biologische’ vader en het gapende gat dat haar moeder achterliet, houdt Hedda zich al van jonge leeftijd obsessief bezig met de katholieke leer, de ultieme zoektocht naar ‘de Vader’. Haar banden met de familie, net zoals zovele andere zaken, zullen die obsessie niet overleven.

Hedda’s halfzus Paulien zoekt haar toevlucht dan weer in de podiumkunsten, hoewel ook die vlucht haar nooit volledig zal bevrijden van het bijna erfelijke cynisme en de existentiële beteutering: ‘De ontwikkeling van unieke persoonlijkheden: u zegt het. Maar mijn hoofd staat er niet naar. Noch naar megafoons, noch naar barricades. Onder mijn plaveisel de beerput.’ Zo weet ze haar verbittering verbeeldend te verwoorden in een e-mail naar haar hartsvriendin.

Van Heulendonk slaagt er aan de hand van zijn fragmentarische stijl in om de barsten in het leven van vader Vrysoone en zijn twee dochters over te brengen. Tussen de stukjes tekst zitten dikwijls periodes van enkele jaren: eens gaat het om een medeling van de lokale schooldirectie over het betwijfelbare gedrag van dochter Hedda, om dan plots weer een duik te nemen in de diepste krochten van Werners ziel zoveel jaren later. Zo weet Van Heulendonk op een erg eigenzinnige manier de noodlottigheid van de familie Vrysoone en daarmee de noodlottigheid in het algemeen weer te geven – niet als een grote, allesabsorberende tragiek, maar als een barstje in het venster, dat zelfs in de meest onbeduidende lichtstraal nog een schaduw produceert.