Net als veel andere bezoekers van de landgoederen en tuinen in Engeland is de Vlaamse theatermaker Rudi Meulemans gefascineerd door het leven van de bewoners van deze huizen. De pracht en praal aan de buitenkant staat in schril contrast met het verval en de verborgen armoede. In het reisverslag Een ander leven. Mijn reis in de voetsporen van Vita Sackville-West, Harold Nicolson en James Lees-Milne beschrijft Meulemans hoe Engelse landeigenaren in de twintigste eeuw een manier moesten vinden om hun familiebezit en de erfstukken van hun voorouders te behouden.
Tijdens zijn huwelijksreis bezoekt Meulemans Gunby Hall in Lincolnshire, waar hij geïntrigeerd raakt door de verhalen over het landgoed. Net als bij andere adellijke families was er halverwege de twintigste eeuw geen geld meer voor personeel, zodat de Lady op hoge leeftijd zelf de eiken trap van haar landhuis moest boenen. Het verval was ingezet in de Eerste Wereldoorlog, toen het personeel van de landgoederen in militaire dienst ging. Om de schatkist te vullen, legde de Britse overheid hoge erfbelastingen op en die brachten de landeigenaren, geconfronteerd met hoge onderhoudskosten, financiële problemen. Velen zagen zich genoodzaakt om hun bezit te verkopen, waarna het werd verbouwd tot school of hospitaal of werd vernietigd nadat kostbare delen waren verkocht aan de nieuwe rijken in de VS. De National Trust, voluit The National Trust for Places of Historic Interest or National Beauty, bracht uitkomst. Door hun bezit over te dragen werden de eigenaren vrijgesteld van erfbelasting en werd de last van hun schouders genomen. Zij mochten in hun landhuis blijven wonen, mits het voor het publiek werd opengesteld.
In Gunby Hall wordt de secretaris van de National Trust, James Lees-Milne, als de redder van het landgoed met een foto geëerd. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog kregen de eigenaren te horen dat hun landgoed zou worden gesloopt om een landingsbaan aan te leggen. Lees-Milne wist echter het Air Ministry op andere gedachten te brengen. De sloop werd voorkomen en als dank droegen de Lord en Lady hun landgoed over aan de National Trust. Meulemans raakt geïntrigeerd door Lees-Mine en na terugkeer van zijn huwelijksreis verdiept hij zich in zijn werk en levensloop. Hij leest de twaalfdelige uitgave van de dagboeken, die Lees-Milne tot aan zijn dood heeft bijgehouden. In het deel dat de periode 1946-1947 bestrijkt, ontdekt hij de reis van Lees-Milne met het echtpaar Nicolson.
In 1947 maakten Vita Sackville-West, haar man Harold Nicolson en hun vriend James Lees-Milne gedrieën een tocht langs landhuizen in Zuidwest-Engeland om de eigenaren te overtuigen hun bezit over te dragen aan de National Trust. De financiering van deze overdracht was echter niet onomstreden in die dagen. Er was kritiek op de besteding van overheidsgelden aan landhuizen, aangezien door de bombardementen tijdens de Tweede Wereldoorlog veel gebouwen waren vernietigd en bewoners van Engelse steden dakloos waren geworden. Zeventig jaar na de reis van Lees-Milne en zijn vrienden onderneemt Meulemans met zijn echtgenoot Luc dezelfde reis langs de landgoederen. Door voorafgaand aan de reis contact op te nemen met de bewoners is het voor Meulemans vaak mogelijk ook de landgoederen te bezoeken die niet toegankelijk zijn voor het publiek. Niet zelden zijn het de Lord en de Lady zelf die erop staan om hen persoonlijk rond te leiden. In zijn reisverslag beschrijft Meulemans zijn ontmoetingen met de vaak excentrieke bewoners die de nazaten zijn van de eigenaren die destijds Lees-Milne en zijn gezelschap ontvingen.
Het thema schijn en werkelijkheid speelt een centrale rol in alle verhaallijnen van Een ander leven. In zijn boek presenteert Meulemans een kritische reflectie op het behoud van erfgoed. Hoe meer hij zich in het Engelse erfgoed verdiept, des te kritischer hij wordt over erfgoedbehoud. Wat wordt er nu precies van het erfgoed bewaard en wat werd er, door Lees-Milne en de National Trust, tot erfgoed gemaakt? Immers, uit de vele verhalen die Meulemans met veel gevoel voor detail optekent, blijkt dat de huizen die voor het publiek worden opengesteld vaak werden gerestyled met meubels uit andere huizen. Om een ‘authentiekere’ indruk te wekken, werden ingrepen in het interieur ongedaan gemaakt. In 2011 namen de BBC en de National Trust het initiatief om Avebury Manor in Wiltshire opnieuw in te richten met replica’s. Het resultaat bevalt Meulemans niet en hij besluit zijn verslag over zijn bezoek aan het landgoed met de nuffige constatering dat de scones van de tearoom het hoogtepunt van hun bezoek waren. De tuinen bij de landhuizen worden in de regel door Meulemans lyrisch beschreven. Toch blijkt ook hier niet iedere verandering in zijn ogen een verbetering. Zo wekken de recent aangelegde borders in de tuin van Montacute House in Somerset, waarvoor Vita Sackville-West destijds bij de reconstructie door de National Trust het tuinadvies had gegeven, afschuw bij Meulemans op:
In de hof verwacht ik het tedere palet van Vita aan te treffen. Ik schrik van de felle kleuren die ons hier plotseling omringen. Ik heb geen bezwaar tegen exuberantie in een tuin, maar dit kleurenbombardement doet pijn aan mijn ogen.
De dunne scheidslijn tussen schijn en werkelijkheid betreft ook de hoofdpersonages in Een ander leven, die ieder op hun eigen manier naar een ander bestaan verlangen. James Lees-Milne deed weliswaar voorkomen dat hij uit een vooraanstaand geslacht van landeigenaren kwam, maar in werkelijkheid was het landgoed waar hij opgroeide, gekocht door zijn vader die het kapitaal als ondernemer had verworven. Via zijn studie aan Magdalen College in Oxford kwam Lees-Milne in contact met intellectuelen als Harold Nicolson. Na een liefdesaffaire blijven ze hun leven lang bevriend. Via Harold krijgt James in 1936 een baan als secretaris van de Country Houses Committee van de National Trust.
Harold Nicolson kwam uit een geslacht van diplomaten en werd geboren in Teheran. Na zijn studietijd in Oxford trad hij in de voetsporen van zijn vader en ging hij in dienst van de Foreign Office, maar liever schreef hij biografieën over dichters als Tennyson en Byron. Hij bekleedde posten in Madrid en Constantinopel en was een van de adviseurs van de Britse delegatie bij de onderhandelingen voor het Verdrag van Versailles. In 1913 trouwde hij met Vita Sackville-West, die afkomstig was uit een hogere klasse. Dit klassenverschil was echter niet de enige reden dat dit huwelijk onconventioneel was. Zij voelden zich aangetrokken tot mensen van hun eigen gender en hadden beiden buitenechtelijke relaties. Meulemans beschrijft het ‘lavendelhuwelijk’ tussen Harold en Vita als een hechte, levenslange band gebaseerd op wederzijds respect. In 1930 besluit Harold om de Foreign Office te verlaten en zich volledig toe te leggen op het schrijverschap. Aangezien hij in 1947 was benoemd tot vicevoorzitter van de National Trust had de reis langs de landgoederen voor hem ook een formeel doel.
Vita Sackville-West was tijdens haar leven een bekende persoonlijkheid. Naast een rubriek op de radio waarin ze literatuur besprak, nam ze ook deel aan discussies over de positie van de vrouw. Ze profileerde zichzelf in de eerste plaats als dichter en schreef ook romans. De opbrengsten van haar bestseller The Edwardians (1930), een roman over de teloorgang van de Britse adel in de eerste twee decennia van de twintigste eeuw, hadden het voor Vita en Harold mogelijk gemaakt om hun eigen landgoed, Sissinghurst Castle in Kent, te kopen en te restaureren. De tuinen van dit landgoed, dat inmiddels eigendom is van de National Trust, zijn vermaard. Zelf was Vita als vrouwelijke nakomeling van een adellijke familie uitgesloten van het erven van haar familielandgoed Knole House in Kent. Dat was weliswaar een levenslange tragedie voor haar, maar juist door haar achtergrond en adellijke status was zij bij uitstek de geschikte gesprekspartner voor landgoedeigenaren.
Een ander leven is op verschillende niveaus een lezenswaardig boek. Het is in de eerste plaats een reisverslag. Meulemans beschrijft de reis per dag en vermeldt de locaties waar hij en Luc overnachten, vaak dezelfde hotels als waar Lees-Milne en zijn gezelschap verbleven. In het boek is een plattegrond opgenomen, zodat wie wil dezelfde reis aan de hand van het boek kan ondernemen. Het verslag van de reis van James Lees-Milne, Vita Sackville-West en Harold Nicolson geeft daarnaast een mooi beeld van een onconventionele vriendschap in de late jaren veertig. Hoe hun leven in de jaren daarna verliep, beschrijft Meulemans uitgebreid in het derde deel van Een ander leven.
Meulemans beperkt zich echter niet tot een verslag van de reis die hij in de voetsporen van het drietal ondernam en dat geeft zijn boek een meerwaarde. Hij vertelt over een veelheid aan onderwerpen met tijdsprongen en vanuit wisselende perspectieven. Meulemans heeft veel kennis over uiteenlopende onderwerpen en schrijft met de nodige uitweidingen, die niet altijd boeiend zijn. Zo is de angst van Vita voor de overvliegende V1’s tijdens de Tweede Wereldoorlog aanleiding voor Meulemans om een gedetailleerde, technische beschrijving van de bouw en functie van dit wapen te geven. Daarna springt de auteur terug in de tijd om de ontmoeting van Vita met Virginia Woolf in 1922 te beschrijven aan de hand van de brieven die Vita aan Harold schreef.
Uit zijn beschrijvingen en bespiegelingen blijkt dat kunst een belangrijke rol in zijn leven speelt. In Een ander leven beschrijft Meulemans vol bewondering en in detail de kunstwerken in de landhuizen. In zijn leven is kunst essentieel, zo schrijft hij, want het biedt hem inzicht in de wereld. Zijn opvattingen over de rol van kunst verduidelijkt hij in de proloog. Hierin beschrijft hij zijn bezoek aan de National Gallery in Londen. Met het schilderij ‘Rain, Steam and Speed’ uit 1844 verbeeldde William Turner zijn tijd, waarin de trein het nieuwe vervoersmiddel was. In hetzelfde jaar protesteerde de dichter William Wordsworth tegen de aanleg van een spoorlijn in het Lake District. Zijn missie was de ongerepte natuur in het noordwesten van Engeland te behouden, maar de vooruitgang haalde hem in. Meulemans ziet een parallel met het schilderij ‘Hay-Wain’ uit 1821 van John Constable, dat in dezelfde zaal van de National Gallery hangt. Constable schilderde aan het begin van de negentiende eeuw zijn eigen herinnering aan het ongerepte landschap en niet naar de werkelijkheid. Meulemans besluit zijn boek met de constatering dat schilderijen altijd fictief zijn en nooit simpelweg de realiteit tonen.
Meulemans voelt zich thuis in het adellijke Engeland. Hij bekijkt de schilderijen en meubels, maar is vooral geïnteresseerd in het leven van de bewoners en hun voorvaderen die zich omringden met kunst. Omringd door schoonheid voelt hij zich veilig, zo schrijft hij, en hij herkent dit in de levensopvatting van Lees-Milne. De reis in 1947 ziet Meulemans in eerste instantie als een poging om de schoonheid van de landgoederen te bewaren, maar gedurende de reis realiseert Meulemans zich dat hij een illusie nareist. Meulemans heeft zich zeer gedegen ingelezen in de onderwerpen die aan bod komen, zo blijkt ook uit de uitgebreide bibliografie. Hij etaleert zijn kennis en neemt de lezer mee in zijn beschrijvingen van de landgoederen, de tuinen en de bewoners in heden en verleden. De uitgebreide en specialistische beschrijvingen van de architectuur en de interieurs van de landgoederen zijn soms zelfs ronduit hilarisch. Zo wordt het tuinpaviljoen van Montacute House omschreven als: ‘De identieke folly’s hebben ogiefvormige daken die eindigen in fioelen waarop stenen astrolabiums werden geplaatst.’
Een ander leven is tot slot een uiterst persoonlijke terugblik op de liefdesrelatie van Meulemans en zijn echtgenoot. Meulemans komt niet alleen als verteller, maar ook als personage in het boek prominent naar voren. In het eerste deel, getiteld ‘Wat voorafging’, beschrijft hij niet alleen de levens van Lees-Milne en het echtpaar Nicolson, maar ook zijn eigen levensloop. Na een woelige periode in zijn leven ontmoet hij Luc. Samen maken ze reizen, waarvoor Meulemans grondig vooronderzoek doet. In het tweede deel van Een ander leven beschrijft hij zijn geluk in de liefde en hun gezamenlijke interesses in erfgoed en tuinen. Hij laat zijn enthousiasme en afkeuring duidelijk blijken en dat levert een vermakelijk en ook zeer persoonlijk verhaal op.
Ook in hun relatie is echter niets wat het lijkt. In het derde deel van Een ander leven beschrijft Meulemans hoe hij een maand na hun reis door Engeland onverwachts door Luc wordt verlaten. Hij is gebroken en blijft vol vragen achter. De broer van Luc vertelt hem over het kameleongedrag van zijn ex-man, die inmiddels met zijn nieuwe partner letterlijk een ander leven is begonnen. Meulemans beschrijft hoe hij aanvankelijk door zijn verdriet zijn interesse voor Engeland verliest, maar uiteindelijk hervindt hij zijn fascinatie en besluit hij om toch het reisverslag te schrijven. Het boek over hun laatste reis is voor hem daarmee ook een requiem voor hun voorbije liefde geworden. Eerder schreef Meulemans het boek Voorbij de grenzen. Een reis door een verborgen schrijversleven (2017), waarin hij het leven van de Amerikaanse schrijver Glenway Wescott reconstrueert. Rudi Meulemans heeft het talent om met veel kennis van zaken en inlevingsvermogen een persoonlijke zoektocht te beschrijven en in zijn boeken de lezer voor even mee te nemen naar een ander leven.
Een recensie over Een ander leven. Mijn reis in de voetsporen van Vita Sackville-West, Harold Nicolson en James Lees-Milne van Rudi Meulemans door Lenny Vos.
Reacties
Je reactie zal pas verschijnen na controle op spam. Dat kan een paar uren of dagen duren.