Non-fictie, Signalement

Rijke geschiedenis van een rijke familie

Wij zijn de Bickers!

Simone van der Vlugt

Wie zijn de Bickers? Simone van der Vlugt, bekend van jeugdboeken, thrillers en historische romans, beantwoordt die vraag in haar non-fictiedebuut. De achterflap vermeldt dat Van der Vlugt ‘op allerlei bijzondere verhalen’ over de invloedrijke regentenfamilie stuitte tijdens research voor eerdere romans. Aan de hand van de lotgevallen van de familieleden Bicker die leefden in de zestiende en zeventiende eeuw, schrijft ze met Wij zijn de Bickers! een boeiende geschiedenis. Grote historische gebeurtenissen zijn direct en indirect verknoopt met de persoonlijke geschiedenissen van de machtige familie. De Reformatie, de overzeese handel en het rampjaar 1672 passeren de revue. Zo ziet de protestantse Pieter Bicker jr. zich genoodzaakt naar Alkmaar te vertrekken wanneer de Spanjaarden de vrijheden van de Amsterdammers ernstig inperken en is zijn zoon Gerrit betrokken bij de oprichting van de VOC in 1602. Hun verre achternicht Wendela Bicker trouwt decennia later met Johan de Witt, een van de belangrijkste staatsmannen uit de Nederlandse geschiedenis.

 

Een familie in het centrum van de macht

In vlugge streken schetst Van der Vlugt de nodige context. Ze veronderstelt geen voorkennis over bekende gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en legt bijvoorbeeld in één zin treffend uit wat de hagenpreken behelsden. Dat maakt het boek breed toegankelijk, zonder de meer ingewijde lezers te vervelen met schoolse uitweidingen. Ook duidt ze de verwarrende tekst van het Wilhelmus bondig en helder aan de hand van Willem van Oranjes interne strijd: ‘Aan de ene kant wilde de Prins van Oranje trouw blijven aan de koning van Spanje en de Nederlanden, terwijl aan de andere kant zijn geweten hem voorschreef de kant van het vervolgde Nederlandse volk te kiezen’.

 

De structuur van het boek is grofweg chronologisch; in elk hoofdstuk staat een ander thema (‘Amsterdammers naar de Oost’) of familielid (‘Andries Bicker versus de prins’) centraal. De laatste honderd pagina’s zijn gewijd aan de eerdergenoemde Wendela Bicker en haar naasten. Dat is een groot contrast met haar zestiende-eeuwse voorgangers, die het moeten doen met een redelijk algemeen hoofdstuk van vijf pagina’s over de positie van de vrouw. Wendela Bicker is het eerste vrouwelijke familielid van wie genoeg materiaal was overgeleverd, via het goed gedocumenteerde leven van haar echtgenoot Johan de Witt. Het archief van De Witt blijkt een uitstekende basis voor een inkijkje in dit gezin. Goede en slechte tijden wisselen elkaar af, voorzien van welgeplaatst commentaar: ‘Het was een gelukkige periode voor de familie, met veel feestjes, dopen, huwelijken en logeerpartijen op de buitenplaatsen. Rijk zijn had zo zijn voordelen.’

 

Van der Vlugt overtuigt in haar verhaal over de Bickers, in het bijzonder het deel over het gezin De Witt dat zich in Den Haag vestigt. Johan moet zich als staatsman verhouden tot prinsgezinde aanhangers van de nog minderjarige Willem III. Ook kampt de Republiek met internationale spanningen en oorlogsdreiging. Wendela worstelt met haar zwakke gezondheid en het bestieren van een huishouden. Geen kleine taak, want ze is verantwoordelijk voor de sociale kant van de representatieve functie die haar man vervult. Ondertussen krijgt ze acht kinderen, van wie sommige slechts enkele jaren leven. De familie Bicker ondersteunt het stel; en wanneer Johan met zijn maat Michiel de Ruyter tegen de Engelsen ten strijde trekt, wisselen ze brieven uit waarin die betrokkenheid invoelbaar wordt. ‘Wendela en Johan’ zijn inmiddels bekenden van de lezer geworden, wanneer er een briefje van de negenjarige dochter Anna opduikt, die haar ‘alderliefste papa’ mist. Dit soort details maken dat dit gezin gaat leven voor de lezer, zeker als die al bekend is met de afloop van de geschiedenis van deze papa. Johan de Witt werd samen met zijn broer Cornelis in 1672 op gruwelijke wijze vermoord door prinsgezinden.

 

Cultuurgeschiedenis van Sinterklaas tot epidemie

De familiegeschiedenis geeft aanleiding het dagelijks leven en de bijbehorende gebruiken te beschrijven. De rijkdom van het boek schuilt vooral daarin: het ontvouwt zich als een cultuurgeschiedenis van het leven van alledag in het vroegmoderne Nederland. Trouwen kon ook in de zestiende eeuw al zowel in de kerk als op het stadhuis en de kleuren voor het geslacht van een geboren kind waren ooit wit en rood in plaats van roze en blauw. Eveneens komen Sinterklaas, het studentenleven, schaatsen en ziekenverzorging aan bod. Aan de hand van het kasboek van Wendela Bicker beschrijft Van der Vlugt woontrends avant la lettre, inclusief de aantekeningen waarmee de huisvrouw enkele exorbitante uitgaven verantwoordt. De kindertafel met gouden voet, het poppenhuis met porseleinen en zilveren miniatuurvoorwerpen: ze pasten bij de inboedel van een van de rijkste families van die tijd.

 

De angst voor kindersterfte of de fatale gevolgen van iets wat nu een onschuldige verkoudheid is, zijn ook in een welgestelde familie als de Bickers aan de orde van de dag. De passage over de pestepidemie van 1664 is in 2020 onverwachts actueel geworden en is een voorbeeld van hoe door het hele boek de mogelijkheid van een vroege dood voortdurend op de loer ligt. Een epidemie verhevigde ook toen de gangbare risico’s buitensporig. Alleen al in Amsterdam waren 25.000 doden te betreuren. De gevolgen zijn voor iedereen ingrijpend, en 350 jaar later herkenbaar. Stadsbesturen stellen een ‘lijst met verordeningen op’ om de ziekte uit te bannen en ‘het sociale verkeer viel razendsnel stil tijdens een epidemie’.

 

Hoewel Van der Vlugt de vele levens en facetten van de geschiedenis vaardig verknoopt, lijkt dit boek in sommige opzichten een zoektocht naar de juiste vorm. De fictieschrijver steekt af en toe de kop op in te geromantiseerde beschrijvingen. Bij het uitvaren van overzeese schepen: ‘Met de kleintjes op vaders schouders en de grotere kinderen aan moeders hand, keken hele gezinnen vol ontzag naar de machtige spanten van de schepen.’ Of over Johan de Witts verhouding tot zijn schoonfamilie: ‘De ongedwongen, bijna joviale toon die ze tegen hem aansloegen beviel hem wel.’ Daarnaast keert de auteur regelmatig terug als personage in haar eigen verhaal, om de brug naar het heden te slaan. Dat werkt niet altijd even goed. Bijvoorbeeld wanneer ze zichzelf en de lezer meeneemt op een fictieve stadswandeling door historisch Amsterdam of Den Haag, wat vooral de eerste keer gekunsteld aandoet. Steevast valt het woord ‘helaas’ of ‘jammer’, wanneer Van der Vlugt opmerkt dat een bepaald historisch pand niet meer bestaat. Ze maakt wel goed invoelbaar wat Johan Huizinga aanduidde als de historische sensatie: een plotseling ‘besef van een directe gemeenschap met het verleden’, dat ‘begeleid wordt door een volstrekte overtuiging van echtheid, waarheid’. Die sensatie treedt onder meer op wanneer Van der Vlugt een bijzondere archiefvondst beschrijft, zoals het eerder genoemde kinderbriefje, of door een huis aan de Kneuterdijk loopt, waar de inrichting van het gezin De Witt nog grotendeels intact is.

 

Enkele kanttekeningen daargelaten toont Van der Vlugt zich een bekwaam verteller in dit genre. Wij zijn de Bickers! is op veel manieren aantrekkelijk. Het is tegelijkertijd een familieverhaal over meerdere generaties en een geschiedenis van de Hollandse zestiende en zeventiende eeuw in vogelvlucht. Het is een verslag van een auteur die ons deelgenoot maakt van mooie momenten in haar onderzoek, en een bonte verzameling aan weetjes en historie van het leven van alledag. Dat kan klinken alsof het boek weinig focus heeft, maar dat is allerminst het geval. Het is Van der Vlugts verdienste dat ze de vaart erin houdt en haar lezers afwisselend blijft boeien met de verschillende historische en persoonlijke lagen van deze geschiedenis.

 

Recensie: Wij zijn de Bickers! van Simone van der Vlugt door Tessa van de Warenburg

Prometheus, Amsterdam, 2019
ISBN 9789044645781
294p.

Geplaatst op 23/06/2020

Tags: (familie)geschiedenis, Geschiedenis, Johan de Witt, zeventiende eeuw

Categorie: Non-fictie, Signalement

Naar boven

Reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Je reactie zal pas verschijnen na controle op spam. Dat kan een paar uren of dagen duren.