Een Griekse literaire zon herontdekt

Deel Facebook Twitter

De Griekse middagzon maakt Katerina’s oogleden en ledematen slap, alsof ze net zoete wijn gedronken heeft. Om even aan de zomerse hitte te ontkomen zoekt ze de hooimijt op voor een middagdutje. In gedachten reist ze haar lievelingspersonages Odysseus en Gulliver achterna, naar het eiland van Circe en het land van de Houyhnhnms. Katerina’s eigen wereld, echter, houdt op bij het houten tuinhek dat zachtjes piept wanneer je het openmaakt. Samen met haar zussen Maria en Ifanda groeit ze op in de loomte van een afgelegen landgoed in de buurt van de Atheense voorstad Kifisia. Het huis met zijn weelderige tuin is in het bezit van hun stugge grootvader en wordt bewoond door de drie zussen, hun gescheiden moeder Anna, hun kunstminnende, ongehuwde tante Theresa en de theatrale huishoudster Rodia. De grote afwezige in het huis is de ‘Poolse grootmoeder’ van Katerina en haar zussen, die er vlak na de geboorte van haar dochters vandoor ging met een charmante pianist uit Athene.

Het bucolische universum van Drie zomers staat haaks op de realiteit van Griekenland anno 1946, het jaar waarin de Griekse schrijfster Margarita Liberaki (1919-2001) haar succesroman publiceerde. De Grieken hadden de Tweede Wereldoorlog, de Duits-Italiaanse bezetting en de daaropvolgende hongersnood nog niet verteerd of hun land stortte zich in 1946 in een burgeroorlog die nog jaren zou aanslepen. Misschien net omwille van die schrikbarende omstandigheden sloeg Liberaki’s zomerse ode aan de jeugd en de ongerepte natuur bij publicatie meteen aan bij de Griekse lezers. Tot op vandaag wordt Liberaki in haar geboorteland beschouwd als een van de belangrijkste schrijvers van de twintigste eeuw en is haar roman verplichte lectuur voor alle Griekse scholieren.  

Maar ook buiten Griekenland werd Drie zomers enthousiast onthaald. Zo verscheen de roman in 1950 in Frankrijk en kon de schrijfster rekenen op lovende woorden van de Franse filosoof en schrijver Albert Camus. Hij schreef haar in een brief:

Tegenwoordig is de zon uit de boeken verdwenen. Daarom hinderen ze ons in onze pogingen om te leven, in plaats van ons te helpen. Maar in uw land wordt het geheim nog steeds bewaard, doorgegeven van de ene ingewijde op de andere. U bent een van degenen die het doorgeven.

Creatieve geest

Met de publicatie van de eerste Nederlandse vertaling van Drie zomers door Hero Hokwerda, kunnen nu ook de Nederlandstalige lezers vaststellen dat Camus gelijk heeft: het is inderdaad een zonovergoten boek.

Onder de Griekse zomerzon gaan Maria, Ifanda en Katerina elk op zoek naar het leven en de liefde. De drie zussen willen begrijpen wat er leeft in de wereld om hen heen, wat hun familieleden en de resem excentrieke buren en vrienden die hun leven binnen- en buitenwandelen bezielt, maar vooral welke toekomst hen, jonge, vrijgevochten vrouwen, wacht. Katerina vertelt ons over haar twee oudere zussen, de ooit zo flirterige Maria en de in zichzelf gekeerde Ifanda. Terwijl Maria lijkt te verlangen naar een modaal leven als moeder en echtgenote, weigert Ifanda in te gaan op de ettelijke avances van jongemannen uit de buurt en wil ze haar leven wijden aan de kunsten. Katerina zelf is dan weer rebels, loopt met haar hoofd in de wolken en heeft een onpeilbare, groenige schittering in haar ogen, net zoals haar mysterieuze Poolse grootmoeder. Ze raakt in de ban van de jonge astronoom David, die een beetje verderop woont met zijn joodse moeder. Katerina is zodanig verliefd dat ze haar ambities om schrijfster te worden bijna uit het oog verliest.

Toch wervelt de scheppende geest doorheen de hele roman, van de weelderige natuur in bloei tot de creatieve impulsen van de verschillende personages, maar bovenal van Katerina zelf. Drie zomers is niet alleen een coming-of-age-verhaal, maar ook een künstlerroman over de groei van Katerina als schrijfster en de zoektocht naar haar eigen vertelstem. Het meisje dat aan het begin van de roman in haar eigen fantasiewereld leeft, ontpopt zich tot een gevoelige schrijver en een oplettende analiste van de dagelijkse taferelen die zich voornamelijk binnenshuis en in de tuin van het landgoed afspelen. Alsof ze hun gedachten kan lezen, beschrijft Katerina de diepste zielenroerselen van haar zussen en de vrouwen die haar omringen.

Hoewel de focus vooral op de innerlijke wereld van de personages ligt, heeft Liberaki ook oog voor het grotere plaatje, voor de wereld buiten het idyllische landgoed dat de leefwereld van de zussen is. Haar personages zijn verre van wereldvreemd: de vrouwen in het boek zijn zelf onderwerp van de grote sociologische discussies over abortus, scheiding en seks voor het huwelijk die in die jaren gevoerd worden. Liberaki integreert die toenmalige taboes op een luchtige manier in haar roman en schetst zo een nieuwe generatie vrouwen die niet opschrikt van de vallende heilige huisjes.

Vrijheid

In een interview met Karen van Dyck, die het boek naar het Engels vertaalde, vertelde Liberaki dat de zussen uit Drie zomers ontstonden vanuit haar eigen ervaringen. Maria wil echtgenote en moeder zijn, Ifanda wil kunstenares worden en Katerina wil allebei. Liberaki had slechts één zus, de beeldhouwster Aglaia Liberaki, die duidelijk een Ifanda-type is.

De schrijfster beschouwt zichzelf dan weer als een Katerina. Op haar tweeëntwintigste trouwde ze met de Griekse advocaat en dichter Giorgos Karapanos. Ze schreef Drie zomers terwijl ze in verwachting was van haar dochter Margarita Karapanou, die later ook schrijver zou worden. Na de geboorte van haar dochter scheidde Liberaki van haar man en vertrok ze naar Parijs, waar ze haar Griekse achternaam Lymberaki inruilde voor Liberaki – een naam die voor haar ‘vrijer’ aanvoelde. Ze liet de zorg voor haar dochter over aan haar ouders. Die geschiedenis doet een beetje denken aan het verhaal van de Poolse grootmoeder in Drie zomers: net als Katerina schipperde Liberaki tijdens haar leven tussen het traditionele bestaan als moeder en echtgenote en een opwindend leven als schrijver-reiziger.

Drie zomers gaat over vrouwen die worden wie ze willen zijn, ondanks de beperkingen en de verwachtingen die de maatschappij hun oplegt. De roman doet soms denken aan die andere grote klassieker over opgroeiende zussen, Little women van Louisa May Alcott en aan Virginia Woolfs modernistische manier van schrijven. Net als Woolf maakt Liberaki gretig gebruik van de stream-of-consciousness-techniek om de emotionele en psychologische redeneringen van haar personages te schetsen en houdt ze er een weinig coherente vertelstructuur en chronologie op na. Hoofdpersonage Katerina neemt ons mee naar de drie zomers die een cruciale rol gespeeld hebben in het leven van haar zussen, maar het is niet altijd duidelijk waar, wanneer en tijdens welke zomer de gebeurtenissen plaatsvinden. Deze chronologische, geografische en temporele onbepaaldheid draagt alleen maar bij tot de arcadische atmosfeer van de roman.

In het literaire universum van Drie zomers is het heerlijk toeven in gezelschap van Liberaki’s innemende personages. De drie zussen, hun moeder, tante Theresa, Rodia en de Poolse grootmoeder zijn de pilaren van deze roman. Meesterlijk weegt Liberaki hun levensverhalen tegen elkaar af, verweeft ze ze met elkaar en toont ze aan hoe de erfenis van vrouwelijkheid van generatie op generatie wordt doorgegeven en zich ontplooit. De herontdekking van deze klassieker is een waar genoegen en doet verlangen naar meer werk van de vergeten grande dame van de Griekse literatuur.

Recensie: Drie zomers van Margarita Liberaki door Siska Thuysbaert