‘Zo: boem. Nee, zo: boeoeoem. Nee, zo: krak. Nee zo: drak, drakoet. Nee, zo: paaam, klap, crash, broeoeoem, broooom, groeoeoem, grrr, grooo…’ Hoe klinkt een lichaam dat te pletter slaat? De naamloze ik-verteller van Het geluid van een lichaam probeert erachter te komen waarom haar broertje Diego van een gebouw sprong, maar dit boek beschrijft geen klassieke zoektocht naar de waarheid. Dat blijkt alleen al uit het feit dat de slotzinnen en de beginzinnen overeenkomen: aan het einde van haar zoektocht is ze terug bij het begin. In de tussentijd gaat deze nieuwe roman van Brenda Navarro (1982) over verlies; verlies van de waarheid, van hoop en van een broer, want al voordat hij van het dak sprong was hij kwijt.
Het wordt wel het Ulysses-syndroom genoemd waar migranten aan lijden: chronische stress die uiteenlopende psychische en lichamelijke klachten veroorzaakt. De hoofdpersoon uit Het geluid van een lichaam heeft last van een ‘grom-grom’ in haar buik, een samenballing van opgekropte gevoelens. Zij en haar broer Diego zijn bij hun grootouders achtergelaten door hun onbetrouwbare en driftige moeder, die van Mexico-Stad naar Madrid verkast in de hoop op een betere toekomst. Pas negen jaar later laat ze hen overkomen, maar het is niet bepaald een warme ontvangst. De twee worden geconfronteerd met racisme, eenzaamheid en thuisloosheid. Diego is tegelijkertijd het zwarte schaap – hij lijkt te veel op zijn vader, die jong overleed – en zijn moeders oogappel; hij mag wél naar school en naar de universiteit. De hoofdpersoon daarentegen moet voor Diego zorgen en geld verdienen met de zorg voor welvarende Spaanse kinderen en verwaarloosde zieke ouderen.
De Mexicaanse, in Spanje woonachtige Brenda Navarro hanteert een rauwe, bezwerende schrijfstijl met veel tussenwerpsels. Haar taalgebruik is spreektalig en voor de dialogen gebruikt ze geen aanhalingstekens. Daarmee wekt Navarro de schijn dat alle emoties en herinneringen van de hoofdpersoon ongefilterd tot je komen. Het gevoel van chaos en ontreddering wordt nog eens versterkt doordat het verhaal van de ene herinnering naar de andere springt. Passages over Spanje worden afgewisseld met terugblikken op het leven in Mexico, waar broer en zus werden opgevoed door hun oma. Ze geeft de verteller zo’n draai om haar oren dat ze tegen de muur smakt en doof wordt aan één oor.
Geluiden en stilte spelen een centrale rol in dit boek. Niet alleen de doofheid, het geluid van Diego’s val en de grom-grom in de buik: de hoofdpersoon dist de ene herinnering na de andere op waarin migranten niet gehoord worden. Als Diego’s taalboek wordt gestolen door klasgenootjes krijgt híj de schuld. Als de hoofdpersoon tijdens Catalaanse les een Spaanse studiegenoot hoort zeggen dat hij ‘minder immigranten’ wil, houdt iedereen zich doof, op één student na.
De hoofdpersoon worstelt op haar beurt met de vraag of zij Diego wel heeft gehoord: ‘Op een dag zul je me niet meer horen, zei Diego een keer toen hij klein was. Waarom zeg je dat? Ik hoor je toch, zei ik voor me uit starend, ik lette maar half op omdat ik tv aan het kijken was.’ Ze wordt verteerd door schuldgevoelens, om de gemiste oproepen van Diego, gemiste kansen. Maar ze hoeft niet op sympathie te rekenen. ‘Denk jij dat de dood van een naaste het ergste is wat je kan overkomen? vroeg oma me. Denk je dat echt?’ De oma verwijst naar de vele verdwijningen in Mexico; kennissen en vrienden die van de ene op de andere dag in rook lijken te zijn opgegaan.
Die oma is onsympathiek, ja, maar Navarro weet lezers te verleiden die grootmoeder ook in hun hart te sluiten. Dat doet ze trouwens met alle personages: ze krijgen harde en warme trekken en een eigen voorgeschiedenis, waardoor ze levensecht overkomen. Het zou bijvoorbeeld makkelijk zijn geweest van Diego een soort heilige te maken, maar hij is soms een eikel, echt onmogelijk, waardoor je als lezer ook begrijpt waarom de hoofdpersoon afstand moest nemen.
Diego luistert obsessief naar de band Vampire Weekend; een deel van het nummer ‘Sympathy’ is het motto van de roman: ‘Diego Garcia / Surrounded by the waves / Lonely in the ocean / But in every other way / It was full of love / And the warmest fellow-feeling’. Dat nummer gaat over het afgelegen atol Diego García in de Indische Oceaan, dat niet alleen meermaals is ingenomen door Europese kolonisten, maar waarvan de bevolking bovendien werd verdreven door het Britse leger, dat er een marinebasis wilde stichten. Net zo wordt Diego’s leven bepaald door het onrecht dat anderen hem aandoen. Op een gegeven moment appen de hoofdpersoon en haar broer: ‘Wat ben jij aan het doen? vroeg ik. Hier, alleen, me kapot aan het vervelen. Ik ben Diego García, een fucking eiland, antwoordde hij en hij stuurde me golfjesemoji’s. Twee maanden later pleegde hij zelfmoord.’
Stilte maakt je tot een eiland, stilte isoleert, maar kan je ook beschermen. Zo beschrijft de hoofdpersoon: ‘Misschien is dat de kracht van stilte: je afzijdig houden, een eiland zijn dat blijft bestaan ondanks de golven aan idioten om ons heen. Geen optaters, geen dreunen, alleen stilte, zoals de stilte die in mijn rechteroor heerst en die, zoals de kno-arts zegt, vroeg of laat ook in mijn linkeroor zal heersen.’
Ergens in die stilte, op een eiland tussen Mexico en Spanje, verliest de hoofdpersoon niet alleen Diego maar ook zichzelf, omdat ze zich steeds moet voordoen als een dankbare immigrant die elke rotbaan aanneemt en vooral niet te veel boosheid uit over het onrecht dat haar wordt aangedaan. Maar ze is wel boos. Als lezer voel je die woede tot in je botten, de onrechtvaardigheid en de kwaadaardigheid waarmee ze geconfronteerd wordt. In Mexico is geweld, in Madrid is geweld, thuis is geweld. De hoofdpersoon moet het allemaal maar verteren, ze staat er alleen voor. Als ze met de as van Diego naar Mexico vliegt om die uit te strooien begint ze zijn as op te eten, eerst per ongeluk, later merkt ze dat het haar rust geeft – ‘zo fijntjes, bijna onwaarneembaar op mijn tong’ – tot de as op is.
Door de sluimerende woede en het onrecht ligt het boek af en toe best zwaar op de maag, maar Navarro’s hypnotische schrijfstijl zweept je verder. Bovendien zorgt Navarro voor luchtigheid door subtiel gedoseerde humor, met name in de interactie van de hoofdpersoon met Spanjaarden: ‘Waar kom jij vandaan? Uit Mexico, mevrouw. Ach, Mexico vinden wij geweldig! De liedjes. De mariachi’s. Dat klopt toch? Ja, mevrouw.’
Het geluid van een lichaam gaat over urgente thema’s als racisme, uitsluiting, huiselijk geweld en familierelaties, maar gelukkig wordt het nergens prekerig, Navarro durft het klein te houden, waardoor het verhaal des te harder binnenkomt. Met een klap. Of een boem?
Deze bespreking van Het geluid van een lichaam van Brenda Navarro werd geschreven door Laura Molenaar. Zij nam deel aan aan het traject Welbeschouwd van De Reactor en deBuren, een reeks workshops waarin (beginnende) recensenten elkaar ontmoeten op het ILFU-festival in Utrecht. Laura volgde samen met andere recensenten een tweedelige workshop proza recenseren van recensent en schrijver Anne van den Dool.
Reacties
Je reactie zal pas verschijnen na controle op spam. Dat kan een paar uren of dagen duren.