Speuren tussen de plooien van de geschiedenis

Deel Facebook Twitter

Dat de geschiedschrijving in haar eigen millennialange geschiedenis een buitenproportionele en problematische focus op de verhalen van mannen heeft, is niet langer een geheim. Een steeds grotere groep auteurs verzet zich hiertegen door de geschiedenis te herschrijven, of liever, adequater op te schrijven. Josephine Rombouts’ Opmerkelijke vrouwen kadert in die missie om de rijk beschreven history te bestrijden met een broodnodige herstory.

In een aangenaam persoonlijke proloog beschrijft Rombouts hoe ze zich in een Schotse garage annex tuincentrum nog maar eens geconfronteerd ziet met eeuwenoude gegenderde worstelingen. De mannen van het gezin runnen de garage, het tuincentrum is in handen van de vrouw, maar een pancarte in het tuincentrum maakt duidelijk dat die schijnbaar eenvoudige taakverdeling er niet zonder slag of stoot kwam: ‘Behind every successful woman stands a man who didn’t believe she could do it’, leest het onomfloerst.

Het zet Rombouts aan het denken: welke obstakels hebben bekende opmerkelijke vrouwen zoals negentiende-eeuwse schrijver Jane Austen moeten overwinnen alvorens ze hun talent konden uitleven en welke obstakels duwden minder bekende opmerkelijke vrouwen zoals Hollywoodster annex fysica Hedy Lamarr naar de rafels van de geschiedschrijving?

Rombouts neemt zich voor die levens te beschrijven en heeft oog voor de (niet zo) ‘petite histoire’, de werkelijke obstakels in de hoogstpersoonlijke levens van deze vrouwen. De protagonisten zijn mensen van vlees en bloed die zo goed en kwaad als mogelijk moeten navigeren in hun eigen socio-historische labyrint. Twaalf hoofdstukken presenteren een scala aan biografieën die illustreren hoe moeilijk het kan zijn om een plek op te eisen voor een gewoon leven, laat staan voor een buitengewoon leven. Opmerkelijke vrouwen vermijdt daarbij anachronistische oordelen: strategieën die we vandaag wellicht niet meteen progressief zouden noemen, worden gekaderd en bewonderd om wat ze toen betekenden. Die aanpak is er een van hoop en motivatie, maar verzandt bij momenten in een wat vaag en braaf relaas dat de verwezenlijkingen eerder dreigt te minimaliseren dan in de verf te zetten.

Een (te) breed arsenaal

Opmerkelijke vrouwen beschrijft grote, bekende namen, maar gaat voorbij de eeuwige tokenklassiekers als de Amazones, Hypatia, of Virginia Woolf en presenteert evengoed voorheen quasi-onbekende namen. Een breed en verfrissend arsenaal aan boeiende levens passeert de revue: prominente politieke figuren als Mary, Queen of Scots, echtgenotes van historisch bekendere mannen als Emma Jung en Elisabeth Holbein, of zelfs markante piratenleiders als Zheng Yi Sao.

De spanwijdte is ambitieus en zeker op zijn plaats binnen Rombouts’ project, maar de spreidstand is bij momenten moeilijk aan te houden. De bekendere biografieën missen een nieuwe invalshoek die hun plaats hier legitimeert. Over Jane Austen wordt op de keper beschouwd weinig meer verteld dan dat ze via haar schijnbaar luchtige romans scherpe maatschappijkritiek leverde – een idee dat in de letteren inmiddels al stevig is ingeburgerd. Bovendien is de biografische achtergrond bij Austen, maar ook bij die andere schrijver Beatrix Potter, nagenoeg volledig gebaseerd op één andere biografie.

De kleinere levens zijn soms dan weer te weinig uitgediept om te verantwoorden waarom zij nu net opmerkelijk zijn, en andere levens niet. Die hoofdstukken vallen daarom – net als de titel – wat braaf en ongeïnspireerd uit. Dat de beschreven levens interessant zijn, wordt eerder benadrukt door Rombouts zelf, dan dat het materiaal voor zich spreekt. Het is voor de modale lezer moeilijk verrast te zijn over de eigenlijke levensgang van bepaalde namen – ‘wie had dat gedacht?’ werpt Rombouts zo nu en dan op – als die er vooraf gewoonweg weinig van afweet en dus zonder verwachtingen aan de biografie begint.

Historiografisch speurwerk

Boeiend is de transparantie van Rombouts over het researchproces. Door te vertellen hoe ze bij bepaalde informatie of personen uitkwam, verschaft Rombouts inzicht in de keuzes die voor het boek gemaakt zijn en illustreert ze in één beweging hoe het rondom ons wemelt van de opmerkelijke vrouwen die gewoonweg al te zelden worden opgemerkt. Omdat de levens van de protagonisten vaak zo verborgen liggen tussen de plooien van de geschiedenis, liggen in die plooien nog meer verrassende en boeiende ontdekkingen die connecties blootleggen met andere, al even opmerkelijke levens. Opmerkelijke vrouwen belicht die fascinerende momenten van serendipiteit.

Een gesprek met vrienden of een persoonlijke familiale band kan zo onverwachts andere levens openbaren, die per toeval mooi aansluiten bij de onderzochte levens, al zijn sommige van deze vondsten uiteindelijk toch te licht om vlot ingebed te worden in de besproken levens. De inclusie van bepaalde hedendaagse namen, die Rombouts vaak op een bepaalde manier persoonlijk kent, is soms bij de haren getrokken en de brug die gebouwd wordt met historische tegenhangers is veelal wankel. Hoe hedendaagser de beschreven personen, hoe meer ook een vrij tot zeer liberale benadering de bovenhand neemt, waarbij prestige, status en commercieel succes naar voren worden geschoven als dé parameters voor een opmerkelijk leven, wat toch enigszins ingaat tegen de geest van het boek om in elk vrouwenleven iets opmerkelijks te zien.

Meer breedte dan diepte

Aan het eind van de rit zijn de twaalf hoofdstukken niet allemaal van eenzelfde niveau. Het relaas van Artemisia Gentileschi bijvoorbeeld is meeslepend, scherp verwoord en vakkundig geïllustreerd, maar andere hoofdstukken, zoals die over de kokkinnen Nadiya Hussain en Occa Johanna Ripperda of Queen Mary zijn te oppervlakkig en de link met de gebruikte afbeeldingen is bij momenten volstrekt onduidelijk. Bovendien zorgt de – veelal vlotte, toegankelijke –narratieve stijl hier en daar ook voor verwarring; het is niet altijd even gemakkelijk te volgen wie nu precies de nicht is van wie en hoe de chronologie van de gebeurtenissen in elkaar zit.

Rombouts geeft opmerkelijke vrouwen een stem, en grasduint daarvoor met een breed vizier in de geschiedenis. Dat sommige verhalen, zowel grotere als kleinere, minder beklijven dan andere, mag niet verhinderen dat dit een interessant werk is dat vlot wegleest en nieuwe, boeiende geschiedenislessen aanreikt.

Een recensie van Opmerkelijke vrouwen van Josephine Rombauts door Ben De Smet.