Het had zo mooi kunnen zijn

Deel Facebook Twitter

Uiteraard is dit boek niet besteed aan mensen die niet van kunst en/of van boksen houden, maar daartoe reken ik mijzelf geenszins. En ik had zin om dit boek heel erg goed te vinden: Jan van den Berghe was tot nog toe niet tot mijn bovenmoerdijkse bestaan doorgedrongen, maar in de mediaoptredens die de publicatie van dit boek vergezelden maakte hij meteen indruk op mij. Het leek me iemand met wie je, nadat je je in de sportschool onder zijn terughoudende maar besliste leiding volledig hebt uitgeput, een lange avond in de kroeg wilt zitten, om dan ademloos te luisteren naar alles wat hij over boksen, kunst en ongetwijfeld ook over Het Leven Zelf te vertellen heeft.

Maar helaas, passie, kennis van zaken en eloquentie maken nog geen groot schrijver. Wat dit boek had kunnen zijn, verraadt de inleiding. Hierin verhaalt Van den Berghe over zijn kennismaking met de bokssport, over zijn eerste schreden op het gebied van de journalistiek die – o, wonne – samenvallen met de hoogtijdagen van Muhammed Ali –, over de legendarische Rumble in the Jungle en over Mike Tyson en diens curieuze hobby (duivenmelken!). Na deze aanloop gaat het echter mis, en dat meer dan vierhonderd pagina’s lang.

Het probleem is dat Van den Berghe nauwelijks ordening in zijn materiaal weet aan te brengen. Het enige verband is chronologisch, waarbij opgemerkt moet worden dat er tamelijk willekeurig gesprongen wordt tussen de chronologie van de sportgeschiedenis en die van de kunst. Soms lees je een boek waarin over beroemde boksers wordt verteld en wat voor sporen die in de kunst hebben achtergelaten. Soms lees je een boek waarin opgesomd wordt wat de kunst binnen een bepaald tijdvak zoal over de bokssport te melden had. En soms lees je allebei tegelijk, zoals de bespreking van Erik Brouwers boek Schaduwboksen. Nelson Mandela en de nobele kunst van de zelfverdediging (2012) min of meer vanzelf een verhaal over Mandela en boksen wordt.

Dat is bepaald verwarrend en bovendien raakt de boeiende vraag uit de ondertitel – hoe kunst en boksen elkaar vonden – er volledig door uit zicht. Hier en daar doemt uit het materiaal iets van een antwoord op: kunstenaars vinden in het boksen de mogelijkheid datgene te ervaren dat de moderne cultuur zo hardnekkig probeert uit te bannen: het gegeven dat het menselijk bestaan gebonden is aan een lichaam. Op haar beurt biedt de kunst aan boksers de mogelijkheid hun lot een betekenis te geven die uitstijgt boven het strikt particuliere. Maar goed, dat zijn voor de hand liggende inzichten, die met de kennis die Van den Berghe tot zijn beschikking heeft veel verder uitgediept hadden kunnen worden.

Maar dat gebeurt dus niet. In plaats daarvan krijgen we materiaal. Heel veel materiaal. Te veel materiaal. Dat er ooit een criticus heeft beweerd dat James Joyce’s Ulysses eigenlijk een roman over boksen is (waar blijft trouwens de bloemlezing waarin alle beweringen waar Ulysses eigenlijk over gaat worden samengebracht?) is nog wel tolerabel als weetje dat de overenthousiaste aficionado ook nog wil noemen. Maar Van den Berghe’s parafrase van Camping Cosmos had de wereld echt wel bespaard mogen blijven. Waarom dat niet weggelaten en een paar alinea’s meer over bijvoorbeeld Johann Wilhelm Trollmann, de Sinti-Duitser die door de nazi’s werd geïnstrueerd zijn gevecht tegen de Arische kampioen Gustav Eder te verliezen en die, met blond geverfde haren en witbepoerde huid, vijf ronden bewegingsloos op zich liet inbeuken. Zijn indrukwekkende verhaal heeft nota bene recent nog boeiende kunst opgeleverd.

Niet zelden valt er in De artistieke uppercut redundantie vast te stellen. Zo wordt On the Waterfront, de beroemde film met Marlon Brando, twee keer samengevat en meen ik minstens vier keer gelezen te hebben dat Mike Tyson tijdens een gevecht een stuk oor van Evander Holyfield afbeet – had dan deze hilarische commercial ook maar vermeld. Ergerlijk zijn verder de slordigheden in het boek: de interpunctie rammelt regelmatig, hier en daar zijn woorden weggevallen en er staan inhoudelijke fouten in: zo wordt gangsterbaas Marcellus Wallace niet door Samuel L. Jackson gespeeld, maar door Ving Rhames. Ook klopt het niet dat Joe Frazier tijdens de Trilla in Manilla na veertien ronden uitgeput moest opgeven, zoals Van den Berghe schrijft. Frazier was nog stukken fitter dan zijn tegenstander Muhammed Ali, maar kon niets meer zien – aan zijn linkeroog was hij sowieso zo goed als blind, zijn rechteroog was dichtgeslagen.

Al met al leidt het tot een moeizame lectuur, die zelfs door het kleurrijke levensverhaal van Arthur Cravan niet kan worden gered. Soms lijkt het of ook Van den Berghe verveeld tegen zijn berg aan materiaal zit aan te kijken. Die indruk krijg ik althans bij het lezen van een passage als de volgende:

In het spoor van Laura Knight hebben sindsdien wereldwijd heel wat hedendaagse kunstenaressen – niet altijd met evenveel succes – hun penseel aan de noble art gewijd. Onder hen Alicia Oliveras, Samantha Wendell, Liselle Powell, Lilli Bernard, Nathalie Letulle en Tilly Strauss.

Dat het gat tussen wat De artistieke uppercut had kunnen zijn en wat het daadwerkelijk is geworden zo gapend groot is, moet niet alleen Van den Berghe zich aanrekenen. Ook De Bezige Bij Antwerpen treft blaam: slordigheden kunnen elk boek binnensluipen, zeker een boek van deze omvang, en dat is waarom een fatsoenlijke uitgeverij een eindredacteur in dienst heeft – maar die zal wel al lang geleden weggeoptimaliseerd zijn. Ook had er iemand de moed moeten hebben om Van den Berghe uit te leggen dat zijn encyclopedische kennis over boksen en kunst beter tot zijn recht zou komen in… een encyclopedie. Het boek is afgelopen najaar ongetwijfeld zo nadrukkelijk in de media geplaatst met het oog op de feestdagen, men zal geredeneerd hebben dat een boek over boksen het als cadeau voor bepaalde doelgroepen goed doet, en daar is helemaal niets mis mee. Maar boeken uitgeven kan nou eenmaal niet alleen maar marketing zijn.