Lezen als een verlangen naar intimiteit

Deel Facebook Twitter

Het zijn curieuze oefeningen waar Connie Palmen (1955) zich aan waagt in haar essaybundel Voornamelijk vrouwen. Jarenlang heeft de literatuurtheorie de stelling verdedigd dat je een onderscheid moet maken tussen de schrijver en de verteller, dat een ik-verteller in een roman bijvoorbeeld niet samenvalt met de auteur en dat je dus heel voorzichtig moet zijn met een autobiografische lectuur of duiding van literaire werken. Palmen volgt die regel niet. Integendeel, zij is zo in de ban geraakt van bepaalde geschriften dat ze niet alleen met de schrijver, maar met de persoon achter de schrijver bevriend wil worden. Ze houdt van sommige auteurs niet alleen omdat ze zulke fantastische boeken schrijven, maar ook en vooral omdat ze op een heel eigen manier vorm gegeven hebben aan hun leven. Ze verlangt naar hun vriendschap omdat uit hun geschriften blijkt hoe waarachtig ze zijn, of vermetel of meedogenloos, hoe ze geworsteld hebben met de verwoestende liefde van hun moeder of met de herinnering aan een te vroeg gestorven vader.

Dat levert bizarre problemen op. Zoals met Philip Roth, de enige man in dit boek dat voornamelijk over vrouwen handelt. Hier volgt de belijdenis van Palmen: ‘Er valt iets uit te leggen wanneer je als vrouw je onbetamelijk grote liefde betuigt voor een schunnige, wellustige, door seks geobsedeerde, dwangmatig masturberende, wraakzuchtige, van vrouwenhaat beschuldigde, overspelige, door en door Amerikaanse schrijver, maar ik hou van Philip Roth.’ Dus niet: ‘Ik weet dat Philip Roth een onmogelijke man is, maar ik hou van zijn romans…’ Meer nog dan in de romans is Palmen geïnteresseerd in het leven van de schrijvers/kunstenaars die ze bespreekt.

Als een bezetene leest ze dan ook levensverhalen, onder meer de vele biografieën over Sylvia Plath en Marilyn Monroe, en ze becommentarieert het werk van de biografen. Van Janet Malcolm bijvoorbeeld, die niet alleen het verhaal vertelt van Sylvia Plath en Ted Hughes, maar ook ‘met onverholen leedvermaak het gekrakeel van de erfgenamen en biografen van Sylvia Plath’ bekritiseert. Palmen noemt Malcolm ‘meedogenloos’ en bewondert haar erom. Maar het meest ontroerende stuk in Palmens boek gaat over Marilyn Monroe en is met eindeloos veel mededogen geschreven. Ze zet uiteen hoe de iconische foto van Marilyn met de witte opwaaiende jurk die verrassing en spontaneïteit suggereert, helemaal in scène gezet is en ettelijke malen gerepeteerd. Het drama van Marilyn Monroe is dat ze alleen bestaat als mensen naar haar kijken, dat ze alleen bestaat als ster – een ‘bedacht en gecreëerd personage dat in het publieke domein fungeert’. De vrouw erachter, Norma Jean Baker, is verdwenen: die wou actrice worden, maar haar grootste acteerprestatie is de creatie van Marilyn Monroe. Op geen enkel moment konden de miljoenen ogen die Marilyn Monroe bekeken, Norma Jean Baker ervan overtuigen dat zij echt bestond.

In feite zijn alle essays in deze bundel mini-biografietjes. Palmen verwijst wel naar het oeuvre van de door haar geselecteerde auteurs, maar ze doet dat zelden om een boek te bespreken. Ze zoekt in het lezen naar een vriendschap met de schrijvers – een vriendschap die niet werelds maar intiem van aard is. Daarom citeert ze The Catcher in the Rye (de klassiek geworden coming of age– roman van J.D. Salinger, van wie ze overigens niet houdt): ‘Wat mij echt omver blaast is een boek waarvan je, nadat je het helemaal gelezen hebt, zou willen dat de auteur die het geschreven heeft een ontzettend goede vriend van je is, en je hem kon bellen wanneer je maar wilde.’ In die zoektocht ontwikkelt ze ideeën. Met Virginia Woolf heeft ze het over het hebben van een eigen kamer en het hebben van geheimen, met Sylvia Plath over echt en onecht of het verschil tussen onecht en fictief, met Joan Didion over verlies en identiteit, met Jane Bowles over verbeelding als een tegelijk scheppende en vernietigende kracht, met Marguerite Duras over ‘het schitterende ongeluk dat schrijven is’. Alle essays zijn zonder enige twijfel lezenswaardig en heel goed geschreven, maar ze geven je nauwelijks toegang tot het oeuvre van de besproken auteurs. Voornamelijk vrouwen van Connie Palmen gaat voornamelijk over Connie Palmen.