Goede jongen, slechte stad

Deel Facebook Twitter

‘Dit boek schrijven is leuk, maar wat ik vooral leuk vind is money maken met dit boek’, aldus rapper Hef Bundy, artiestennaam van Julliard Frans (1987). In zijn enige boek Puur blijkt geld vanwege vroeger gebrek nog altijd een belangrijke drijfveer. Tegelijk kan hij dankzij dit boek de balans van zijn leven opmaken. Schrijver Erik Jan Harmens (1970) vervult hierin een katalysatorrol als vragensteller en auteur die aan de hand van vijfentwintig bankgesprekken een levensverhaal van de rapper heeft opgetekend. In dit behoorlijk psychologiserende portret is alleen Hef aan het woord, dat wil zeggen de stem van Hef zoals Harmens deze in schrijftaal heeft vormgegeven. Bepaalde letterkundige woordkeuzes en zinsconstructies, die eerder van de schrijver dan van de rapper afkomstig lijken te zijn, herinneren de lezer daaraan.

Puur biedt een aardige weerspiegeling van de persoon Hef zoals we hem van zijn raps en daarbuiten, zoals van zijn populaire podcast Rookworst, kennen. Zijn kenmerkende manier van uiten, die tegelijkertijd direct, pesterig, briljant, brutaal, openhartig, aandoenlijk en onzinnig kan zijn, en die hij pas bedwingt als hij ermee anderen dreigt te schaden, is erin niet verloren gegaan. Want sterk is dat Harmens het belang van Hefs stem – tenslotte diens instrument – niet heeft onderschat. De meest idiomatische en diepzinnige uitspraken van de rapper zijn verheven tot hoofdstuktitels: ‘Ik droomde dat ik zou wonen als in de Ikea’, ‘Nog even playstationnen is mijn moment in de catacomben’, ‘God wil dat je vanaf nu niet meer naar de hood gaat’. Ook wordt er geregeld uit het werk van de rapper geciteerd, dikwijls ter illustratie bij bepaalde episodes uit zijn leven. Wat niet wegneemt dat het schriftelijk citeren van liedteksten in boeken toch iets vreemds blijft behouden, zeker in het geval van rap.

Uitgebreider dan Hef ooit eerder publiekelijk deed – uit wantrouwen voor de gevestigde nieuwsmedia geeft hij geen interviews meer – laat hij zich in Puur van zijn meest kwetsbare kant zien. Zoals in zijn raps spreekt hij over zijn moeilijke opvoeding, de liefde voor zijn moeder en broertje, de noodzaak van kleine criminaliteit, onbevredigende ambities, loyaliteit aan zijn vrienden en buurt, persoonlijke onvolmaaktheden, zijn seks- en cannabisgewoontes, en de dood. Kenmerkend voor de persoon Hef is dat hij alles voortdurend beziet in termen van samenhang en consequentie, met als risico soms in neurotisch-paranoïde gedachtepatronen te vervallen. Hef toont zich hiermee als een zelfbewust en nadenkend mens, wat voor de goede verstaander van zijn oeuvre overigens geen nieuws zal zijn.

Tussen de regels door is het een voelbaar feit dat een boek als Puur zich dient te verhouden tot de meer schuldige kwalificaties die over rappers en hiphop circuleren. Dit boek levert hier indirecte reflecties op, die altijd doordrongen blijken te zijn van complexiteiten en paradoxen. Zo is Puur vooral een door en door menselijk relaas van een man die door een harde omgeving gevormd wordt. Hier en daar krijgen we een glans van de zaadjes te zien waaruit gelijktijdig de persoon Julliard Frans en Hef de rapper zijn gegroeid. Centraal in dit boek staat ook Hefs sterke wil om, ongeacht de omstandigheden, een goed mens te zijn. Dat dit streven haaks kan staan op de meer gangbare moraal, laat zien dat de individuele strijd om goed te doen meerdere gedaantes kan aannemen. Tegelijkertijd wijst deze strijd ons ook op diepere, pijnlijke waarheden over de Nederlandse maatschappij, waarin het menselijk speelveld niet gelijk is. Deze elementen alleen al maken dit boek interessant.

Hefs levensverhaal past prima binnen het genre van de celebrity-autobiografie, een populair genre dat in Nederland de voorbije jaren nogal een bekentenisachtige en conversationele invulling heeft gekregen. Toch is dit een boek dat ook enig in zijn soort is, aangezien de geschreven literatuur en hiphop nog altijd twee werelden vormen die elkaar zelden kruisen; ook nu nog, terwijl de minder bedreigende specten van hiphop inmiddels lang en breed geïntegreerd zijn in de populaire cultuur. Hierdoor valt Puur vooral te lezen als een merkwaardig soort pilot study, beoogd voor een lezerspubliek dat weinig tot niet bekend is met de straat- en hiphopcultuur van Nederland. Tegelijkertijd doet het boek een serieuze poging tot geschiedschrijving, met name omdat het ook vrij originele en gedetailleerde inzichten levert over Hefs relaties met collegarappers, in het bijzonder met zijn broer en rapper Adje.

Rest de vraag of de aanwezigheid van de schrijver Harmens de onbemiddelde vertelling van een echt rauw levensverhaal, van de taal-en belevingswereld van Hef, niet in de weg heeft gestaan. Een in het oog springend detail, dat te maken heeft met deze kwestie, is de keuze om het n-woord te censureren. Daarentegen is het bijvoorbeeld wel toegestaan om het woord ‘bitches’ op te schrijven waar het woord ‘vrouwen’ ook had kunnen volstaan. Het markeert een zichtbaar punt van een verder moeilijk traceerbare taalgrens tussen het taalregister van de straat en het geschreven Nederlands zoals dit zich decennialang langs nationale en institutionele lijnen in Nederland heeft ontwikkeld. Tussen wat er gezegd en niet gezegd kan worden.

Signalement van Puur van Hef & Erik Jan Harmens door Abel van Oosterwijk.