Proza, Signalement

Ballingschap, veerkracht en liefde

Bloemblad van zee

Isabel Allende

Een langgerekt bloemblad van zee en wijn en sneeuw. Zo omschreef de dichter Pablo Neruda (1904-1973) zijn vaderland Chili. Als deze metafoor je onbekend is, zal de titel van de vijfentwintigste roman van Neruda’s landgenoot Isabel Allende niet direct een belletje doen rinkelen. In 2019 werd Bloemblad van zee in het Spaans gepubliceerd als Largo pétalo de mar en een jaar later naar het Nederlands vertaald door Rikkie Degenaar. Het is pas halverwege deze roman dat de hoofdpersonen van Allendes vertelling Chili, de smalle strook land, ingesloten tussen bergen, zee en woestijn, bereiken. Al vanaf het begin is echter duidelijk dat Pablo Neruda en Chili onlosmakelijk verbonden zijn met de verhaallijn: elk hoofdstuk begint met een gedicht of citaat van de dichter over zijn geliefde land.

Bloemblad van zee van Isabel Allende is, naast een historische roman over vluchtelingen en dictatoriale regimes, ook een boek over hoop, over de veerkracht van de mens en over de volharding steeds weer opnieuw te beginnen. Het verhaal beslaat een familiegeschiedenis tussen 1936 en 1994. Vóór Chili daadwerkelijk ter sprake komt, maakt de lezer kennis met de jonge arts Víctor Dalmau, die tijdens de Spaanse Burgeroorlog op wonderbaarlijke wijze het gewonde hart van een soldaat weet te herstellen. Deze Republikeinse arts ziet zich door de oorlog genoodzaakt om Barcelona te verlaten en te vluchten naar Frankrijk. Hij zorgt dat zijn moeder Carme en de zwangere verloofde van zijn gesneuvelde broer Guillem, de pianiste Roser Bruguera, ook het land kunnen ontvluchten. Carme verdwijnt tijdens die vlucht, maar Roser bereikt via een barre voettocht de Franse grens. Frankrijk zit echter niet te wachten op de Spaanse vluchtelingen, en zowel Víctor als Roser komen in gevangenenkampen terecht. Roser, inmiddels moeder van een gezonde zoon, en Víctor worden later herenigd. Allende houdt de vaart erin zonder tekort te doen aan de sterke karakters van haar personages, wat ervoor zorgt dat je direct in het verhaal wordt meegezogen.

Pablo Neruda blijkt de sleutelfiguur in deze roman te zijn, wanneer hij zich de erbarmelijke omstandigheden van de linkse Spanjaarden aantrekt, de boot Winnipeg chartert en duizenden politieke vluchtelingen laat overkomen naar Chili. Víctor sluit een verstandshuwelijk met Roser, opdat zij gedrieën dat ‘langgerekte bloemblad van zee’ kunnen bereiken met het ‘schip van de hoop’.

Tot hun grote verrassing worden de Spanjaarden in hun nieuwe thuisland ontvangen als helden. In Chili komen zo de verhaallijnen samen van de familie Dalmau en de familie Del Solar, een rijke, conservatieve Chileense familie. Víctor, Roser en zoon Marcel bouwen een nieuw leven op, al komen zij daarbij de nodige obstakels tegen. Pagina na pagina blijf je nieuwsgierig naar de volgende ontwikkeling in hun bewogen levens. Je voorvoelt al: de relatieve rust is vast niet van lange duur.

Als Salvador Allende, achteroom van de schrijfster Allende, ten val wordt gebracht en wordt vermoord tijdens de legercoup van Pinochet, moeten Víctor en Roser opnieuw huis en haard verlaten. Dit keer is de bestemming Venezuela, waar Isabel Allende zelf ook haar heil moest zoeken na de staatsgreep. Het kost het stel moeite te aarden en wanneer Franco overlijdt, overwegen Víctor en Roser terug te keren naar vaderland Spanje. Zij treffen een ander Spanje aan dan dat waarop ze hadden gehoopt. Ze voelen zich buitenstaanders, ontheemd en vervreemd. Als lezer word je meegevoerd in deze deceptie en zorgen. Víctor en Roser beseffen dat Chili inmiddels hun thuis is. Ze keren terug naar Venezuela en wachten tot de situatie in Chili hen toestaat om terug te keren.

Later, als al toegewerkt wordt naar het einde van de vertelling, doet zich nog een laatste twist in het plot voor. Vaste lezers van Allende zullen een dergelijke plotwending herkennen: niet onvoorspelbaar, wel bevredigend, aangezien Allende de verschillende gebeurtenissen en verhaallijnen keurig met elkaar weet te verbinden en af te werken.

Steeds weer worden historische contexten verweven met persoonlijke verhalen en de emoties van Allendes personages. Dit zullen de lezers van Allende herkennen: in De som der dagen (2008) vertelt ze bijvoorbeeld hoe ze na de dood van haar dochter Paula haar leven weer probeert op te pakken in Californië en in De winter voorbij (2018) staan rouw, immigratie en ouderdom centraal. De rode draad van Bloemblad van zee is, zoals gezegd, verbanning en ballingschap, vluchten en opnieuw beginnen. Daarvan is uiteraard sprake bij Víctor en Roser wanneer zij vanuit Spanje door de bergen naar Frankrijk vluchten, maar ook wanneer ze vanuit Frankrijk naar Chili vertrekken en een leven later weer vluchten naar Venezuela, naar Spanje trekken, weer terugkeren naar Venezuela en uiteindelijk terugkeren naar hun geliefde Chili. De lezer ontdekt het thema echter ook op kleinere schaal, bijvoorbeeld wanneer Ofelia voor de duur van haar zwangerschap verbannen wordt naar het platteland. En niet in de laatste plaats draait het ook bij Neruda om ballingschap en vluchten. In eerste instantie is hij de progressieve redder van de vele noodlijdende Spanjaarden, maar later is ook hij genoodzaakt op de vlucht te slaan voor het bewind. Hij wordt onder andere door Víctor geholpen de grens naar Argentinië over te steken, om van daaruit de overtocht terug naar Europa te maken. Later keert ook hij weer terug naar Chili, om daar tijdens de coup zijn laatste adem uit te blazen.

Allende geeft zelf al in het voorwoord van de roman aan:

Het verhaal van Bloemblad van zee ligt me nauw aan het hart. Het gaat over oorlog, ontheemding, liefde en loyaliteit. Ik ben zelf een politieke vluchteling en een immigrant geweest, ik ben een eeuwige buitenstaander, dus ik begrijp heel goed de situatie van miljoenen ontheemden in de wereld die op zoek zijn naar een veilige plek om te wonen.

Het spanningsveld tussen ontheemding en ergens een veilige haven bereiken, komt steeds weer naar voren in de onderliggende vraag in deze roman: waar ben je welkom? Waar ben je thuis? En als je uiteindelijk weer naar huis keert, ben je daar dan nog thuis als je er niet vindt wat je achterliet?

Steeds blijkt dat een ‘thuis’ de plek is waar ruimte is voor vriendschappen, liefde en idealen. De hoofdpersonages van de roman laten telkens los en beginnen weer opnieuw. Opvallend aan deze geromantiseerde, historische vertelling is de politieke inslag. Het Francoregime van na de Spaanse burgeroorlog komt aan bod: kil, wraakzuchtig en wreed, evenals de regering van Allende in Chili en de dictatuur van Pinochet. Isabel Allende schroomt niet te benadrukken dat ruim honderdduizend linkse tegenstanders werden opgepakt, dat tienduizenden van hen vermoord werden en dat tallozen dienden te vluchten naar Venezuela. Het zijn echter niet de cijfers of de feitelijke beschrijvingen die je aangrijpen. Allende brengt deze migratiegeschiedenis tot leven door haar levendige, boeiende personages, scherpe dialogen en de beeldende schrijfstijl. Als lezer besef je met enig ongemak: vluchtelingenstromen, dichte grenzen en schrijnende situaties in opvangkampen behoren niet enkel tot het verleden. Dit is ons allen bekend, maar in hoeverre zijn we ons echt bewust van het leed van het individu? Bloemblad van zee bood mij spanning, emotie en een meeslepende finale. Een tastbare en aangrijpende vertelling die nog een tijd in mijn hoofd bleef nazingen.

Een signalement over Bloemblad van zee van Isabel Allende door Yonina Pullens.

Wereldbibliotheek, Amsterdam, 2020
Vertaald door: Rikkie Degenaar
ISBN 9789028450097
368p.

Geplaatst op 29/05/2021

Tags: Chili, Isabel Allende

Categorie: Proza, Signalement

Naar boven

Reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Je reactie zal pas verschijnen na controle op spam. Dat kan een paar uren of dagen duren.