Ernstige slapstick

Deel Facebook Twitter

Eerst vreesde ik het slachtoffer te zijn geworden van een goedkope truc: ik had met name een geromanceerde versie verwacht van een historisch onderbouwd verhaal over (al de belangrijke) ‘Netanyahu’s’, toen bleek dat het boek in feite alleen gaat over Ben Zion Netanyahu, de vader van de huidige premier van Israël en de architect van de meest conservatieve tot reactionaire regering ooit in de woelige geschiedenis van dat land. Tot ik de ondertitel las, iets wat ik normaal vermijd.  Deze keer ten onrechte, want daar staat de waarheid onverbloemd: het gaat hier om een weinig of niets betekenend voorval, inderdaad om een ‘verwaarloosbare episode’ in de geschiedenis van deze familie. De Netanyahu’s over wie hier gesproken wordt, zijn bijna uitsluitend de vader en zijn vrouw, plus een paar jongens die wegens hun jonge leeftijd voorlopig nog geen cruciale rol spelen in de geschiedenis van Israël, De Verenigde Staten en de wereld.

In deze roman van Joshua Cohen (1980) staat dus de zionistische revisionist Ben Zion Netanyahu centraal. Ben Zion was de secretaris van Zeev Vladimir Jabotinsky, van wie de invloed op de Israëlische politiek veel later duidelijk zal worden, onder meer in de carrière van Benjamin (Bibi) Netanyahu. In de roman beperkt het verhaal zich tot het gebruikelijke bezoek dat potentieel geschikte kandidaten voor een positie aan een Amerikaanse universiteit brengen om door de administratie, hun potentiële toekomstige collega’s en het grotere publiek aan de tand te worden gevoeld.  Is het een toeval dat de gastheer die namens de kleine universiteit in New England de kandidaat-docent ontvangt een alter ego is van de beroemde scherpzinnige criticus Harold Bloom, die al heel vlug doorheeft dat hij hier met een ijveraar en ideoloog (in het boek spreekt hij een beetje oneerbiedig van ‘theoloog’) te maken heeft, eerder dan met een voor het vak geknipt objectief wetenschappelijk historicus?  Bovendien zorgt de rest van het gezin Netanyahu ervoor dat dit bezoek eerder op een klucht lijkt dan op een academische oefening.  Ook daar had een aandachtig lezer zich op kunnen voorbereiden: de voorafgaande bezoeken door respectievelijk de seculier Joodse ouders van professor Blum (de spelling in het boek, uitgesproken als ‘Bloom’) en daarna die van zijn orthodoxe schoonouders waren geslaagde voorbeelden van de bekende zelfparodie van veel Joods-Amerikaanse auteurs, op het delicate snijpunt van slapstick en Joodse zelfspot.  Ook deze bezoeken liepen faliekant af maar goed, ze waren ook niet bedoeld om de vader of schoonvader een academische job te bezorgen.

Het is duidelijk dat Ben Zion Netanyahu, ondanks zijn welsprekendheid en gedetailleerde kennis van zijn onderwerp, de moeizame relatie van de Joden in het laat-middeleeuwse Spanje, zijn publiek niet overtuigt en bijwijlen zelfs verbijstert. Zelf heb ik 23 jaar in Canada en de VS aan vergelijkbare colleges en universiteiten gedoceerd en ofwel heb ik geluk gehad, of het beeld dat de auteur hier schetst is een nogal straffe parodie.  Ik denk bijvoorbeeld aan de zachte dwang waarmee de gebaarde Joodse collega ertoe wordt aangezet Santa Claus te spelen (‘want jullie vieren toch niet echt Kerstmis zoals wij’, zegt de  decaan die het goed meent) en de niet zo geslaagde grapjes over de besnijdenis als synoniem van de alom gevreesde ‘budget cuts’. Als Philip Roth al een karikatuur schetste, dan is dit er de overtreffende trap van, al moet ik toegeven dat deze hoofdstukken stilistische pareltjes zijn, geestige sketches met een discrete en vooral een beetje onhandig racistische (of moet ik zeggen ‘etnische’?) nasmaak.

Interessanter is de boodschap die je onder de humor en de soms knotsgekke situaties kan vermoeden: het gaat hier om een man die door de meerderheid van zijn geloofsgenoten met een zekere achterdocht werd benaderd, zoals onder meer blijkt uit een uitvoerige brief van een collega uit Israël, maar die niet van zijn diepste overtuiging afwijkt. Vader Netanyahu is er diep van overtuigd dat alleen een autonoom en sterk Joods vaderland een einde zal maken aan de dubbelzinnige rol van de Joden in de diaspora. Het is even begrijpelijk dat zijn meer geassimileerde of op zijn minst geïntegreerde geloofsgenoten in de VS zich niet in zijn zionisme herkennen als het begrijpelijk is dat hij overal in het verleden en het heden, in Europa en de Verenigde Staten, bewijzen zoekt en (uiteraard) vindt voor zijn ideologische keuze.

We weten dat zijn zoon Benjamin een succesrijker politicus geworden is dan zijn vader. Wat we niet weten, is in hoever hij het eens is met de extreme standpunten van zijn regeringspartner Itamar Ben Gvir, of dat hij deze coalitie eerder gebruikt om aan de macht te  blijven. Het is een pertinente vraag die de ‘verwaarloosbare episode’ in het boek ver overstijgt, maar spontaan opkomt wanneer je met deze telg van ‘een zeer beroemde familie’ te maken krijgt. In die zin is de diepere betekenis van de satirische ondertitel van het boek wellicht belangrijker dan het mislukte sollicitatiebezoek dat erin beschreven wordt. Als lezer vergaap je je immers het best niet te veel aan de vaak briljante satire op de dubbelzinnige positie van de Amerikaanse Joden, want af en toe word je wakker geschud door een doodernstige uitspraak, zoals deze:

Ik wil niet opnieuw de oude campusoorlogen ophalen, waarvan de bloedige strijd om gelijke rechten, zoals zovele Amerikaanse burgerrechtengevechten ontstaan zijn met Joden in de voorste linies.

Daarbij moet je uiteraard denken aan de drie studenten die in 1964 in Mississippi vermoord werden door leden van de Ku Klux Klan: Andrew Goodman, Michael Schwerner en James Chaney, van wie er twee jonge Joden uit New York waren. Deze en vergelijkbare uitspraken verlenen De Netanyahu’s een ernst en overtuiging die de humor van de satire ver overstijgen, want plotseling wordt de lezer vanuit de bekende en weinig verheffende slapstick aan een doodernstige periode uit de recente geschiedenis van Amerikaanse Joden en Zwarten herinnerd. Het is een niet te missen hint om deze roman niet te vlug te lezen als enkel maar een goed geschreven hilarisch verhaal.