Proza, Signalement

De kloof tussen twee generaties

Terug naar huis

Jesús Carrasco (vert. Arie van der Wal)

In 2013 schreef Jesús Carrasco zijn debuutroman De vlucht (Spaans origineel: Intemperie). Het regende lovende recensies. Men noemde het ‘een overdonderend debuut’ (Het Parool) en inderdaad: toen ik het las, was ik verkocht. Het is een van de beste romans die ik de afgelopen jaren gelezen heb. Prijzenswaardig aan dat werk is de goed opgebouwde spanning in een verhaal dat verschoond blijft van concrete haakjes, zoals datering, plaatsnamen of namen van hoofdpersonen. Hoe kan iemand zo boeiend schrijven zonder in detail te treden? Ik was benieuwd of Carrasco ook in zijn in 2021 gepubliceerde Terug naar huis (de Nederlandse vertaling van Llévame a casa, door Arie van der Wal) weer tot zo’n meesterlijk verhaal kon komen en of hij een soortgelijke manier van schrijven zou hanteren.

Al op de eerste pagina van het boek is de stijl helder: ‘Hij had in de nacht dat zijn vader stierf aan diens bed kunnen zitten, maar op een of andere manier had Juan Álvarez dat niet gedaan.’ Juan Álvarez, dus, de hoofdpersoon van het verhaal. Later maken we kennis met vele andere details: Juan heeft een zus, Isabel. Zij woont in Barcelona, hij in Edinburgh. Hun ouders wonen in het afgelegen, droge dorpje Cruces, in Extremadura. Juan heeft bewust gekozen voor een leven in Schotland, ver weg van zijn kleine, Spaanse geboortedorp en van de tradities en familiepatronen die hem zo beknelden. Naar zijn familie toe heeft hij het karakter van zijn vertrek altijd als tijdelijk voorgewend. Hij keert echter pas terug als zijn vader al is overleden. Het overlijden kwam niet onverwacht, de man leed onder een ongeneeslijke ziekte. Juan had echter de waarschuwingen van Isabel willens en wetens in de wind geslagen en keerde pas terug naar zijn Spaanse geboortegrond toen hij door de begrafenis zijn terugkeer naar Cruces niet langer kon uitstellen.

Isabel heeft ondanks de grote afstand tussen Barcelona en Cruces steeds de zorg voor haar ouders op zich genomen, maar nu Juan weer terug is, heeft zij een mededeling voor hem: ze vertrekt naar Amerika voor haar carrière en hun moeder is dementerend. Juans plannen om snel na de uitvaart van zijn vader terug te keren naar Schotland worden dus gedwarsboomd. Isabel laat hem achter met de zorg voor zijn moeder. Nu Juan zich zal moeten ontfermen over de nalatenschap van zijn vader (een verlieslijdende deurenfabriek) en zijn hulpbehoevende moeder, neemt Carrasco de lezer mee in de vele jeugdherinneringen van Juan. We leren aan de hand van overpeinzingen en flashbacks zijn vrienden kennen, de armoede waarin hij en zijn zus opgroeiden en de verhouding met zijn ouders.

Isabel is al vroeg in de roman fysiek uit beeld, maar bepaalt desondanks Juans morele kompas. Juan wil het liefst hollend weer terug naar Schotland en wil zich aan elke verantwoordelijkheid onttrekken, maar steeds als hij geneigd is Cruces te verlaten en zijn moeder af te schepen met een hulp aan huis, voert hij fikse inwendige dialogen met zijn zus. Deze zijn soms zo lang en gedetailleerd dat ze wat onrealistisch overkomen. Isabel fluistert Juan tijdens een van deze denkbeeldige gesprekken zelfs in dat hij een passage in de Brieven van Seneca moet nalezen. Bij ‘Over de kortheid van het leven’ (49 n.Chr.) is een hoek omgevouwen. Carrasco deed me fronsen toen Juan later een eindje voorbij dat boek in zijn vaders boekenkast een kartonnen mapje vindt met belangrijke boekhoudkundige informatie over de financiën van de deurenfabriek. Ik bladerde nog eens terug: betrof het hier echt een hint vanuit een denkbeeldige conversatie met Isabel, of had ik me vergist? Was er geen geloofwaardiger scenario te bedenken?

Tijdens het lezen van Terug naar huis voelde ik regelmatig een zekere irritatie. Hoe lang heeft Juan nodig om te beseffen dat hij nalatig is geweest, dat hij angstvallig een confrontatie met zijn ouders uit de weg gaat en dat hij alles veel te lang heeft afgeschoven op het verantwoordelijkheidsgevoel van zijn zus? Wel, dat duurt even. Pas in hoofdstuk 18 lezen we:

Onderweg, terwijl hij zo veel mogelijk de schaduw van de olijfbomen opzoekt, stelt hij zichzelf voor het eerst de vraag die hij waarschijnlijk de rest van zijn leven zal blijven herhalen: mijn vader is gestorven en ik was niet bij hem. Waarom was ik er niet?

En pas vele pagina’s later benoemt zijn vriend Fermín wat ik in al mijn ongeduld al tijden denk: ‘Je bent een lul.’

Gelukkig is het nooit te laat om tot inkeer te komen, ook voor Juan niet. Wanneer Guadalupe, een verpleegkundige met wie zijn moeder een goede verstandhouding heeft, zijn moeder een omhelzing geeft om haar te condoleren met het verlies van haar man, dringt het tot Juan door dat zijn moeder een zelfstandig emotioneel leven bezat:

Het was nooit bij hem opgekomen dat ze buiten haar gezin ook affectieve relaties had onderhouden. Dat heeft iets moois, weet hij. Toch voelt hij zich, voor de zoveelste keer, belachelijk, omdat hij beseft dat hij tot aan zijn volwassen leven een kinderlijk idee is blijven houden over de manier waarop zijn moeder liefheeft: gericht op haar gezin, uitsluitend uitgestort over haar kinderen.

Het voorval zorgt voor een ommekeer. De achteruitgang van zijn moeder en de onontkoombaarheid van zijn verplichtingen in Cruces dwingen hem zich te verzoenen met zijn verleden. Hij gaat milder naar zijn moeder kijken, realiseert zich dat zijn ouders ook maar mensen van vlees en bloed zijn, met het recht om fouten te maken. Voor het eerst ziet hij zijn ouders als individuen, met hun eigen interesses, zorgen, emoties en sociale leven. Hij kijkt milder naar zijn ouders, maar ook naar zijn zus. Juan zou willen dat hij de eerder gemaakte keuze van zijn verhuizing naar Edinburgh kon terugdraaien. Uiteraard nemen gedane zaken geen keer, het ziektebeeld van zijn moeder evenmin. Toch zorgt zijn besef ervoor dat hij het beste maakt van de tijd die hem nog rest met zijn moeder. Juan verzoent zich met het verleden. De kloof tussen de twee generaties, die van de ouderen met de tradities van weleer en die van nu, wordt kleiner. Als bij toverslag verbetert de verstandhouding met Isabel en met zijn oude vrienden. Misschien zelfs met zichzelf. In Terug naar huis wordt de inhoud van de eerder genoemde brief van Seneca, ‘Over de kortheid van het leven’, niet nader besproken, maar de verwijzing blijkt passend. Het besef dat veel mensen hun tijd verspillen en ‘goed leven’ tot ‘later’ uitstellen lijkt eindelijk ook tot Juan door te dringen.

Tussen Terug naar huis en De vlucht, waaraan ik al eerder refereerde, bestaan vele verschillen. Zo speelt het verhaal zich in dit laatste werk in een veel recentere tijd af en zowel personages, tijd als plaats worden met naam en toenaam genoemd. In De vlucht is de hoofdpersoon werkelijk in levensgevaar, in Terug naar huis is dit niet het geval. Toch zal het duidelijk zijn dat ook hier sprake is van een vlucht: voor de verantwoordelijkheid om voor je vader of moeder te zorgen en voor de traditionele patronen van de Spaanse maatschappij. Juan wilde het verstikkende platteland achter zich laten en voor zichzelf en zijn persoonlijke ontwikkeling kiezen. De verbondenheid van de mens met zijn geboortegrond laat zich echter niet zomaar verbreken. Evenals in zijn eerdere werk weet Carrasco dit zintuiglijk te omschrijven, met een scherp oog voor de voorwerpen van alledag. Helaas geldt voor veel passages in Terug naar huis dat ze, hoewel zintuiglijk geformuleerd, wat voortkabbelen.

Juan keert aan het einde van Terug naar huis met zijn moeder terug naar haar geboortedorp, in de hoop dat er herinneringen aan vroeger komen bovendrijven. Of dat daadwerkelijk het geval zal zijn, komen we als lezer niet te weten. Carrasco laat ons namelijk achter met het beeld van een zoekende vrouw en een zorgende zoon die weer geworteld lijkt. En dat is, ondanks alle innerlijke dialogen en de lange passages waarin Juans jeugd werd beschreven, een mooi beeld.

Een signalement over Terug naar huis van Jesús Carrasco (vert. Arie van der Wal) door Yonina Pullens.

Meulenhoff, Amsterdam, 2021
Vertaald door: Arie van der Wal
ISBN 9789029094740
282p.

Geplaatst op 20/12/2021

Tags: familie, Jesús Carrasco, Spanje

Categorie: Proza, Signalement

Naar boven

Reacties

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Je reactie zal pas verschijnen na controle op spam. Dat kan een paar uren of dagen duren.